Іван Шамякін. Творы. Залатая калекцыя беларускай літаратуры. Т. 22. Мінск, «Мастацкая літаратура», 2021
Новы, 22-і па ліку, том серыі «Залатая калекцыя беларускай літаратуры», прысвечаны творчасці Івана Шамякіна, дае нам унікальную магчымасць. Чытаючы творы класікаў, мы часта гадаем наконт прататыпаў, таго, якія рэальныя падзеі з біяграфіі аўтара адбіліся ў тэксце. Тут аб'яднаныя мастацкі твор па матывах аўтабіяграфіі і дакументальны, дзе выкладзены сапраўдныя падзеі, якія ляглі ў аснову мастацкага твора. Гаворка пра пенталогію «Трывожнае шчасце», якая прынесла маладому Шамякіну славу, і аповесць «Слаўся, Марыя!». Аповесць Шамякін напісаў пра сваю жонку, Марыю Філатаўну, пасля яе смерці. І менавіта Марыя Філатаўна — прататып галоўнай гераіні пенталогіі, Сашы Траянавай, а герой, Пятро — гэта аўтар. «Я пісаў самага дарагога мне Чалавека пад іншымі імёнамі, ставячы яе ў розныя сітуацыі, якіх у сапраўднасці не было, якія сачыняліся аўтарам. Без гэтага не было б мастацкага твора. Я абавязаны напісаць пра яе жывую, рэальную», — тлумачыць Шамякін. У раманах Саша Траянава — маладая фельчарка, якую паслалі на работу ў вёску. З каханым мужам, Пятром, яе разлучае вайна. Саша нараджае дачку, перажывае акупацыю, Пятро ваюе... Потым закаханыя злучаюцца. Асноўная сюжэтная лінія і ў жыцці такая ж. Шамякін пазнаёміўся з будучай жонкай яшчэ ў школе — «Маша была маленькая, рыжанькая, з вялікімі блакітнымі вачамі, вельмі жывымі, выразнымі»... Менавіта ёй Шамякін даваў спісваць заданні па матэматыцы. А потым нечакана сустрэліся ў горадзе — Маша паступіла ў медтэхнікум, Шамякін у тэхнікум будаўнічых матэрыялаў. «Перад Машай я хацеў выглядаць незвычайным, сапраўды непадобным да іншых, — рыцарам, для яе і раманы чытаў». І дзеля яе сачыніў першую прозу. Паехаўшы на зімовыя канікулы на радзіму, змайстрачыў фальшывы дзённік, у якім распавядаў рамантычную гісторыю, нібыта ў яго закахалася маладая прыгожая жонка ляснічага. Даў Машы пачытаць: спадзяваўся падняць у яе вачах свой імідж. Пасля яна прызналася, што ніводнаму слову з тае гісторыі не паверыла. Потым Марыя Філатаўна адправілася працаваць фельчарам у вёску, а Шамякін прыязджаў да яе... А яна наведвала яго, хворага, і пешкі ўночы праходзіла па трыццаць кіламетраў... Праз дзесяць дзён пасля вяселля Шамякін атрымаў павестку ў армію. Быў 1940... А праз два месяцы пасля пачатку вайны атрымаў ад жонкі ліст, што 10 ліпеня ў іх нарадзілася дачка. Вы знойдзеце шмат неверагодных, але рэальных дэталяў, якія ўвайшлі ў мастацкія творы Шамякіна і якія, не ведаючы, можна спісаць толькі на аўтарскую фантазію. Дадам, што ў канцы тома — каментарыі, якія яшчэ больш падрабязна расшыфроўваюць фактычную «падбіўку» мастацкага вымыслу.
Людміла РУБЛЕЎСКАЯ
«Звязда», 29.04.2021
